در مسیر تجارت بین‌المللی، خطراتی مانند آسیب‌دیدگی کالا، سرقت، سوانح دریایی یا حوادث غیرمترقبه ممکن است در هر مرحله از حمل‌ونقل رخ دهد. در چنین شرایطی، بیمه‌نامه حمل‌ونقل یا بیمه حمل کالا یکی از مهم‌ترین مدارک و تضمین‌ها برای محافظت از سرمایه تجار و صادرکنندگان به شمار می‌رود. این سند، نه‌تنها آرامش خاطر ایجاد می‌کند، بلکه بسیاری از خریداران خارجی بدون دریافت نسخه‌ای از بیمه‌نامه حاضر به نهایی‌کردن معامله نیستند.
بیمه‌نامه حمل چیست؟
بیمه‌نامه حمل (Cargo Insurance) سندی رسمی است که مسئولیت جبران خسارت‌های احتمالی وارد بر کالاها در حین حمل‌ونقل را بر عهده شرکت بیمه‌گر می‌گذارد. این سند یکی از اساسی‌ترین مدارک در فرایند صادرات و واردات است و امنیت مالی صادرکننده یا واردکننده را در برابر ریسک‌های غیرقابل پیش‌بینی حمل‌ونقل تضمین می‌کند.
کالاهایی که از طریق دریا، هوا، جاده یا راه‌آهن جابه‌جا می‌شوند، ممکن است به دلایل مختلفی مانند آتش‌سوزی، تصادف، آب‌گرفتگی، دزدی یا حوادث طبیعی آسیب ببینند. در چنین شرایطی، وجود بیمه‌نامه حمل باعث می‌شود زیان‌های وارده به‌طور کامل یا جزئی جبران شوند، و همین موضوع اهمیت ویژه‌ای به این مدرک در تجارت بین‌المللی می‌دهد.
چرا وجود بیمه‌نامه در صادرات و واردات مهم است؟
در تجارت بین‌المللی، مسیر حمل‌ونقل کالاها معمولاً طولانی، چندمرحله‌ای و با ریسک‌های متعدد همراه است. از لحظه‌ای که کالا از مبدا بارگیری می‌شود تا زمانی که به مقصد نهایی می‌رسد، عوامل بسیاری ممکن است باعث آسیب یا از بین‌رفتن آن شوند. در چنین شرایطی، بیمه‌نامه حمل به‌عنوان یک سپر محافظ، نقش حیاتی ایفا می‌کند.
دلایل اهمیت بیمه‌نامه حمل در تجارت بین‌المللی:
• جبران خسارات احتمالی: آسیب‌های ناشی از حوادث طبیعی، تصادفات، سرقت یا حتی سهل‌انگاری انسانی از مهم‌ترین خطرات حمل‌ونقل هستند که می‌توانند خسارات مالی زیادی به بار آورند. بیمه‌نامه این خسارات را پوشش می‌دهد.
• ایجاد اعتماد در طرف مقابل: وجود بیمه‌نامه معتبر در قراردادهای تجاری، به خریدار و فروشنده اطمینان می‌دهد که در صورت بروز حادثه، طرفین از حمایت مالی برخوردار خواهند بود.
• الزام قانونی یا قراردادی: در بسیاری از قراردادهای بین‌المللی، ارائه بیمه‌نامه حمل جزو تعهدات فروشنده یا خریدار است، به‌ویژه در شرایطی که اینکوترمز خاصی مانند CIF یا CIP به‌کار رفته باشد.
• حفظ سرمایه و جریان مالی تجارت: آسیب یا از بین‌رفتن کالا بدون بیمه‌نامه می‌تواند به ضرر مالی جدی منجر شود و جریان تجارت را مختل کند.
انواع بیمه‌نامه حمل در تجارت بین‌المللی
• بیمه‌نامه‌های حمل در تجارت بین‌المللی با توجه به نوع کالا، مسیر حمل، وسیله نقلیه و توافق بین طرفین قرارداد، به چند نوع مختلف تقسیم می‌شوند. آشنایی با انواع این بیمه‌نامه‌ها به صادرکنندگان و واردکنندگان کمک می‌کند تا با توجه به شرایط خاص حمل، بهترین نوع بیمه را انتخاب کنند.
• ۱. بیمه‌نامه تمام خطر (All Risks):
این نوع بیمه کامل‌ترین پوشش ممکن را ارائه می‌دهد. بیمه‌گذار در برابر اکثر خطرات محتمل در طول مسیر حمل مانند آسیب فیزیکی، شکستگی، ریزش، آتش‌سوزی، دزدی، و حوادث طبیعی بیمه می‌شود. با این حال، برخی استثناها ممکن است در متن قرارداد ذکر شود.
• ۲. بیمه‌نامه با پوشش محدود (With Average – WA):
در این بیمه‌نامه، خسارات جزئی پوشش داده نمی‌شود و فقط در صورتی که کالا به‌صورت کلی و عمده آسیب ببیند، خسارت قابل دریافت است. مناسب کالاهایی است که ارزش زیادی ندارند یا احتمال آسیب‌دیدگی آن‌ها پایین است.
• ۳. بیمه‌نامه بدون پوشش جزئی (Free of Particular Average – FPA):
در این نوع بیمه‌نامه، خسارت فقط در صورتی پرداخت می‌شود که کشتی یا وسیله نقلیه دچار سانحه شده باشد یا کالا در اثر آتش‌سوزی یا غرق‌شدن از بین برود. این نوع بیمه معمولاً ارزان‌تر از سایر گزینه‌هاست.
• ۴. بیمه مسئولیت حمل‌ونقل‌کننده (Carrier's Liability Insurance):
این بیمه مربوط به شرکت حمل‌ونقل است و فقط در صورتی خسارت را جبران می‌کند که شرکت حمل مسئولیت وقوع حادثه را بپذیرد. برای خریداران و فروشندگان کافی نیست و باید با یک بیمه‌نامه مستقل تکمیل شود.
چه کسی مسئول تهیه بیمه‌نامه حمل است؟ فروشنده یا خریدار؟
یکی از مهم‌ترین پرسش‌ها در فرآیند صادرات و واردات، تعیین مسئولیت خرید بیمه‌نامه حمل است. پاسخ این سؤال بستگی به نوع قرارداد بین فروشنده و خریدار دارد که معمولاً بر اساس قواعد اینکوترمز (Incoterms) تعیین می‌شود. اینکوترمز مشخص می‌کند که هزینه‌ها و ریسک‌ها در کدام نقطه از فرآیند حمل از فروشنده به خریدار منتقل می‌شود.
در برخی شرایط فروشنده مسئول بیمه است، از جمله:
• شرایط CIF (Cost, Insurance and Freight):
فروشنده موظف است کالا را بیمه کند تا زمان رسیدن به بندر مقصد. این بیمه باید حداقل پوشش مورد توافق را داشته باشد.
• شرایط CIP (Carriage and Insurance Paid To):
مشابه CIF اما برای حمل چندمرحله‌ای (مثلاً زمینی + هوایی). فروشنده باید تا مقصد نهایی بیمه را تهیه کند.
در برخی شرایط، مسئولیت با خریدار است، مثل:
• FOB (Free On Board)، FCA (Free Carrier)، EXW (Ex Works):
در این موارد، مسئولیت بیمه و ریسک حمل‌ونقل از لحظه تحویل کالا به خریدار منتقل می‌شود و تهیه بیمه‌نامه با خریدار است.
نکته مهم:
حتی در شرایطی که فروشنده مسئول تهیه بیمه نیست، توصیه می‌شود خریدار به‌صورت جداگانه کالای خود را بیمه کند تا در صورت بروز خسارت احتمالی دچار زیان مالی نشود.
نکات مهم در دریافت بیمه‌نامه حمل و بررسی اصالت آن
بیمه‌نامه حمل، سندی رسمی و حقوقی است که باید دارای اطلاعات دقیق و قابل استناد باشد. برای اطمینان از اعتبار بیمه‌نامه، توجه به نکات زیر ضروری است:
۱. بررسی اطلاعات اصلی سند
اطلاعات بیمه‌نامه باید دقیق، شفاف و مطابق با سایر اسناد حمل و تجارت باشد. مهم‌ترین مواردی که باید بررسی شوند:
• نام شرکت بیمه‌گر و شماره بیمه‌نامه
• مشخصات فروشنده و خریدار
• شرح کالا، تعداد و ارزش آن
• نوع حمل‌ونقل (دریایی، زمینی، هوایی و...)
• مسیر حمل و مقصد نهایی
• تاریخ شروع پوشش بیمه
• نوع پوشش بیمه‌ای (تمام خطر، کل خسارت، خطر خاص و...)
۲. اصالت شرکت بیمه‌گر
همیشه از بیمه‌نامه‌هایی استفاده کنید که توسط شرکت‌های معتبر و دارای مجوز بین‌المللی صادر شده باشند. در صورت امکان، اعتبار شرکت بیمه‌گر را از طریق وبسایت رسمی یا نمایندگی‌های معتبر بررسی کنید.
۳. وجود مهر، امضا و شماره ثبت
بیمه‌نامه باید دارای مهر رسمی شرکت بیمه، امضای مسئول صدور و شماره ثبت سند باشد. عدم وجود این موارد، می‌تواند نشان‌دهنده جعلی یا غیرقابل استناد بودن بیمه‌نامه باشد.
۴. تطابق با سایر اسناد تجاری
اطلاعات درج‌شده در بیمه‌نامه باید با فاکتور تجاری، بارنامه حمل، لیست بسته‌بندی و سایر مدارک تجاری مطابقت کامل داشته باشد. هرگونه مغایرت ممکن است موجب تأخیر در ترخیص کالا یا رد خسارت توسط بیمه‌گر شود.
نکته:
در هنگام همکاری با شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی یا فورواردرها، از آن‌ها بخواهید نسخه‌ای از بیمه‌نامه را پیش از ارسال بار برایتان ارسال کنند تا فرصت کافی برای بررسی داشته باشید.
در تجارت بین‌المللی، بیمه‌نامه حمل یکی از ابزارهای مهم برای مدیریت ریسک و حفظ امنیت مالی طرفین معامله است. چه فروشنده باشید چه خریدار، آگاهی از نقش، ساختار، و نحوه استفاده صحیح از بیمه‌نامه، می‌تواند از خسارات بزرگ جلوگیری کند و اعتماد بین‌المللی را تقویت نماید.
بیمه‌نامه معتبر و دقیق:
همیشه از بیمه‌نامه‌هایی استفاده کنید که توسط شرکت‌های شناخته‌شده صادر شده باشند و اطلاعات آن کاملاً با اسناد دیگر تجارت مطابقت داشته باشد.
درک شرایط قرارداد (اینکوترمز):
پیش از عقد قرارداد، به‌دقت بررسی کنید که مسئولیت تهیه بیمه‌نامه بر عهده کدام طرف است تا در میانه مسیر دچار اختلاف نشوید.
پوشش مناسب انتخاب کنید:
در شرایط صادرات یا واردات به مناطق با ریسک بالا، حتماً از بیمه‌های با پوشش "تمام خطر" یا مخصوص آن منطقه استفاده کنید.
اگر در مسیر صادرات یا واردات به ایران به راهنمایی، مشاوره یا خدمات تخصصی نیاز دارید، مجموعه بازرگانی دوراندیشان روحان با تجربه گسترده در امور بین‌المللی و بازرگانی، آماده همراهی شماست.
📩برای دریافت مشاوره رایگان یا آغاز همکاری، همین حالا با ما تماس بگیرید.
